Bezkresne pejzaże

W berlińskiej Alte Nationalgalerie 19 kwietnia 2024 r. została otwarta wystawa dzieł wybitnego malarza niemieckiego epoki romantyzmu Caspara Davida Friedricha zatytułowana „Bezkresne pejzaże”. Wystawa czynna jest do 4 sierpnia 2024 roku.

CASPAR DAVID FRIEDRICH – BEZKRESNE PEJZAŻE

250 lat temu urodził się Caspar David Friedrich, twórca, którego dzieła nadal fascynują współczesnych widzów swoją tajemniczością i głębią. Urodzony w nadmorskim Greifswaldzie, większość życia spędził w Dreźnie, nie opuszczając malowniczych krajobrazów gór i wybrzeży, które stały się kluczowymi motywami w jego sztuce.

Friedrich uwielbiał spędzać czas na świeżym powietrzu, na łonie natury. Pochodzący z nadmorskiego Greifswaldu, większość życia spędził w Dreźnie, niedaleko górzystego krajobrazu. Wybrzeża i pasma górskie stały się artystycznymi biegunami, pomiędzy którymi się poruszał, głównymi tematami jego twórczości. Friedrich uwielbiał przebywać na świeżym powietrzu wczesnym rankiem i wieczorem, aby poznawać magię kolorów o świcie i zmierzchu. Z uwagą ukazywał najdelikatniejsze nastroje światła. Zanurzał się w różnych kształtach drzew i krzewów, skał i chmur, co widać na jego precyzyjnych i szczegółowych rysunkach. W swojej pracowni wykorzystywał te studia do komponowania swoich pejzaży z rozległym niebem i odległymi horyzontami. W nich nieskończoność przestrzeni i czasu staje się namacalna.

Techniką o niezwykłej delikatności stworzył obrazy tęsknoty i nadziei, ale i zwątpienia.
Choć przedstawienia Friedricha wydają się być ściśle wzorowane na naturze, ich znaczenie wykracza poza to, co widzialne. Można to wyczuć, ale trudno to wyrazić słowami. Artysta zadaje pytanie o życie ludzkie i jego skończoność. W obliczu Oświecenia wiara straciła na znaczeniu. Nic nie wydawało się już trwałe. Postacie, które malował tyłem do widza, patrzą w bezmiar, który pozostaje dla nich tajemnicą.
Dziś ciche obrazy Friedricha stawiają pytanie: jakie miejsce zajmuje człowiek w stosunku do świata?

PARY OBRAZÓW
Szczególne miejsce w jego twórczości zajmują zestawienia obrazów w pary. Zwykle tej samej wielkości i ukończone niemal w tym samym czasie, zachęcają do porównań i refleksji.

PORTRETY
W twórczości Caspara Davida Friedricha dominują pejzaże. Zachowało się niewiele portretów, przedstawiających niemal wyłącznie członków jego rodziny i przyjaciół. Artysta przedstawił siebie tylko na kilku autoportretach.

Dwa obrazy przyjaciela artysty, malarza Georga Friedricha Kerstinga, powstałe w latach 1811–1812 pokazują Caspara Davida Friedricha w jego pracowni, otoczonego jedynie sztalugami, krzesłem i stołem. Na ścianie wiszą tylko narzędzia do rysowania i palety. Skromne wyposażenie pracowni podkreśla artystyczną postawę artysty: Kluczem do sztuki jest własna wyobraźnia dlatego też należy zrezygnować z jakiegokolwiek rozpraszania uwagi w studiu. W wersji berlińskiej widoczny jest jedynie tył obrazu na sztalugach. Wersja hamburska pozwala widzom zobaczyć, jak artysta maluje na szkicu górski pejzaż z wodospadem.

POCZĄTKI ARTYSTYCZNE
Talent artystyczny Caspara Davida Friedricha dał się poznać wcześnie. Jego ojciec, mydlarz i wytwórca świec Adolf Gottlieb Friedrich, wspierał syna. Wysłał go do Johanna Gottfrieda Quistorp, który wykładał rysunek i architekturę na uniwersytecie w Greifswaldzie. W 1794 roku Fryderyk rozpoczął studia w akademii artystycznej w Kopenhadze. Oprócz studiowania plastyki na zajęciach, zapoznawał się z okolicami stolicy Danii. Czerpiąc wskazówki z malarstwa pejzażowego swojego nauczyciela Jensa Juela i innych, swoje wrażenia ze świata przyrody utrwalał akwarelą, m.in. w Country House in the Broadleaf Forest. W 1798 roku Friedrich wrócił do Greifswaldu, gdzie wykonał kredą kilka portretów członków swojej rodziny.
Jesienią 1798 roku Fryderyk osiadł w Dreźnie. Wędrówki po okolicznych terenach pozwoliły mu na wciągające studia nad przyrodą. Z wielką precyzją rysował rośliny, drzewa, formacje skalne i ruiny.

GÓRY, WĄWOZY, LASY
Dla Caspara Davida Friedricha wszystko, co wiązało się z górami, było niezwykle urzekające. Wędrował po Szwajcarii Saksońskiej, Górach Harz, Karkonoszach i Górach Czeskich. Tam, zanurzony w świecie przyrody, rysował z niezwykłą precyzją. Po powrocie do swojej pracowni tworzył nowe krajobrazy, łącząc swoje rysunki przyrodnicze.
Górskie krajobrazy Friedricha oddają majestat natury. Niektóre prace przedstawiają krzyż na szczycie – znak boskości. W wielu innych przedstawieniach gór malarz rezygnuje z symboliki religijnej. Na przykład w „The Watzmann” ogrom natury wyraża się w wysokiej górze z lodowcami, która jawi się jako symbol boskiego majestatu.

Nad Czeskimi Górami i Karkonoszami, które ciągną się aż po horyzont, poranne i wieczorne niebo rozciąga się w górę i na zewnątrz w niezwykle delikatnych gradacjach kolorów. Friedrich z wielką subtelnością uchwycił mgłę spowijającą skały lub unoszącą się z dolin.

Innym tematem twórczości Friedricha jest las jako symbol przynależności, a jego wiecznie zielone drzewa wyrażają nadzieję i pocieszenie. Widok z lasu jest szczególnie urzekający, bez widocznego horyzontu i przebijającego się przez nie magicznego światła słońca lub księżyca.

ZARYS POSTACI
Caspar David Friedrich przedstawiał postacie na wielu swoich obrazach. W większości można je zobaczyć siedzące lub stojące w krajobrazie, nieruchome i melancholijne, zwrócone tyłem do widza. Podobnie jak wielu innych artystów, Friedrich miał zapas rysunków różnych postaci, które przenosił podczas pracy nad swoimi obrazami.
Długo sądzono, że Friedrich stworzył te rysunki, odrysowując je na podstawie swoich ukończonych obrazów – założenie to okazało się błędne. Dopiero zastosowanie reflektografii w podczerwieni, którą można wykorzystać do uwidocznienia podrysów na obrazach, umożliwiło wyjaśnienie błędu. Badania zbiorów Friedricha w Nationalgalerie wykazały, że malarz za pomocą rysika kreślił kontury swoich rysunków na zagruntowanym płótnie. Świadczą o tym ślady pozostawione w procesie transferu na odwrocie niektórych z tych rysunków.

Friedrich wykorzystał rysunek konturowy „Stojąca kobieta zwrócona w prawo” w swoim obrazie „Mężczyzna i kobieta kontemplujący księżyc”. Do kompozycji „Moonrise Over the Sea” (obraz u samej góry) trafiły dwa rysunki przedstawiające dwie siedzące kobiety i jednego siedzącego mężczyznę.

FARBY CASPARA DAVIDA FRIEDRICHA
Farby artystyczne składają się z pigmentów i spoiw. Choć aktualna baza danych nie pozwala na jednoznaczne stwierdzenie na temat spoiw używanych przez Friedricha, najnowsze badania pokazują, że można bezpiecznie założyć, że Friedrich zajmował się czystym malarstwem olejnym.
Friedrich zastosował klasyczne pigmenty stosowane od wieków, takie jak żółta i czerwona ochra, brązowo-zielone pigmenty ziemne, biel ołowiowa i węgiel kostny. Warto jednak przyjrzeć się bliżej niebieskim, zielonym i żółtym pigmentom na palecie Friedricha .
Na początku swojej kariery malarza ulubionym błękitem była smalta – błękitne szkło zmielone na pigment. Smalt był używany głównie w XVII i XVIII wieku. W Dreźnie sprzedawano go jednak do końca XIX wieku. Artysta zaczął zmieniać swoją paletę w latach dwudziestych XIX wieku, preferując bardziej nowoczesne pigmenty, takie jak błękit kobaltowy i żółć chromowa. Możliwe, że ta niewrażliwość na zmiany miała coś wspólnego z przyjaźnią, która rozpoczęła się w 1818 roku pomiędzy Friedrichem a norweskim malarzem Johanem Christianem Dahlem, który również wybrał Drezno na swój dom. Obaj artyści mieli ze sobą wiele wspólnego i utrzymywali bliski kontakt.
Dotychczasowe badania wykazały, że około 1818 roku Friedrich przeprowadził także pojedynczy eksperyment z pigmentem zielenią Rinmanna. Być może i tę innowację zapoczątkował Dahl. Ale ważną rolę mógł tu odegrać bliski przyjaciel Friedricha, lekarz i malarz Carl Gustav Carus. Miał dobre kontakty z aptekarzami, którzy w tym czasie handlowali także farbami. Możliwe, że pomógł Friedrichowi zdobyć rzadkie pigmenty, takie jak zieleń Rinmanna.

KOPIE
Jego dzieła odtwarzali także inni artyści. Jakiś czas po 1855 roku nieznana ręka wykonała kopię obrazu Cmentarz klasztorny na śniegu. Oryginał, znajdujący się w zbiorach Nationalgalerie, zaginął podczas II wojny światowej. Zachowała się także kopia obrazu artysty „Wysokie góry”, którego oryginał również zaginął w czasie wojny.

Dzieła Caspara Davida Friedricha, pełne subtelnego piękna i głębokiej symboliki, stanowią trwałe świadectwo jego geniuszu artystycznego i pozostają niezmiennie ważne w kontekście sztuki pejzażowej. Jego zdolność do przekazywania emocji i idei poprzez malownicze przedstawienia natury wciąż inspiruje i prowokuje do refleksji nad ludzkim doświadczeniem i jego miejscem w obliczu nieskończonego świata.
* Wszystkie prezentowane wyżej prace znajdują się na wystawie w Berlinie. Szkoda tylko, że nie ma najpopularniejszego obrazu artysty „Wędrowiec” 🙁

Wpis powstał w oparciu o materiały prezentowane na wystawie „Caspar David Friedrich – Bezkresne pejzaże” w Alte Nationalgalerie w Berlinie. (Wystawa czynna do 4 sierpnia 2024 roku)

Dostępna grafika „Wędrowiec” (poz. 57) i plakaty (poz. 167 i 168) – TUTAJ LINK
Dołącz do FB, aby śledzić ciekawostki z życia artystów – LINK DO FACEBOOKA
Zobacz prace artystów w Galerii Sztuki Quintessence – LINK DO GALERII