Litografia powstała w ramach przygotowań do paryskiego wieczoru upamiętniającego dziesiątą rocznicę wyzwolenia obozu koncentracyjnego w Auschwitz. Praca Picassa towarzyszyła koncertom i prelekcjom, które odbyły się na lewym brzegu Sekwany 23 stycznia 1955. Litografia była jednak czymś więcej niż efemerycznym, okolicznościowym drukiem. Jeszcze w styczniu była reprodukowana w międzynarodowej prasie; w Polsce przedrukowała ja „Trybuna Ludu”.; Prawie wszystkie grafiki Picassa z lat pięćdziesiątych powstały w Studio Mourlot. Artysta rozpoczął współpracę z właścicielem, Fernandem Mourlot, w 1945 roku, zachęcony pozytywnymi opiniami Henriego Matisse`a i Georges`a Braque`a. Początkowo doskonalił swój warsztat pod skrzydłami wydawcy, po czym, od końca lat czterdziestych, zlecał mu już tylko projekty do realizacji. Studio Mourlot cieszyło się w Paryżu wielką renomą i, już od lat trzydziestych skupiało szereg ważnych artystów, m.in.: Miro, Chagalla, Braque`a, Giacomettiego i Dubuffeta.;
„Głowa więźnia” jest dziełem wyjątkowym na tle innych prac wychodzących ze studia, a także na tle dzieł Picassa z tego okresu. Rozpatrywać ją można przede wszystkim na tle antywojennych obrazów, które artysta tworzył od lat czterdziestych. Picasso znany był ze swoich bezkompromisowych poglądów politycznych i zaangażowania w kongresy pokoju i ruch komunistyczny. Jedna z najbardziej znanych anegdot o malarzu dotyczy rozmowy, która Picasso miał odbyć w swoim studio z niemieckim oficerem podczas okupacji. Żołnierz oglądając szkice dokumentujące powstawanie „Guernici” z 1937 miał zapytać: „Pan to zrobił?”. Odpowiedź Picassa brzmiała: „Wy to zrobiliście”.; Oskarżycielskiego tonu brak jednak w większości antywojennych prac Picassa. „Głowa więźnia” jest tego dobrym przykładem. Artysta nie wskazuje winowajców, ale skupia się na ukazaniu ofiary. Unika przesadnej ekspresji i hiperbolizacji.; Picasso widział obóz w Oświęcimiu podczas swojej podróży na Polski w 1948 roku. Artysta, zaproszony na Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju, który odbył się we Wrocławiu, po zakończeniu oficjalnych wystąpień udał się w krótką podróż. Odwiedził m.in. Warszawę i Kraków. Ostatnim punktem wizyty było Auschwitz. Towarzyszący hiszpańskiemu artyście Pierre Daix odnotował, że Picasso był w Oświęcimiu bardzo poruszony i płakał. Równocześnie, w sztuce artysty trudno odnaleźć dzieła stanowiące rozliczenie z Holocaustem. „Głowa więźnia” jest unikatowym przykładem tej tematyki w twórczości Picassa.
Pablo Picasso (1881-1973) – hiszpański malarz, rzeźbiarz, grafik oraz ceramik, uznawany za jednego z najwybitniejszych artystów XX wieku. On i Georges Braque są twórcami nurtu malarstwa zwanego kubizmem. Od najmłodszych lat Pablo ujawniał swój talent malarski i plastyczny. Najpierw kształcił się w Hiszpanii, później w Paryżu (1901-1922), gdzie znaczny wpływ na jego twórczość miało zetknięcie z postimpresjonistami (m.in. Henrim de Toulouse-Lautrekiem, który miał duży wpływ na jego twórczość sprzed 1901 roku). Prace Picassa z lat 1901-1904 określa się jako okres błękitny. Były to dzieła utrzymane w kolorycie melancholijnym, ukazujące tematykę i postaci osób biednych (Życie, Stary gitarzysta, Dwie siostry, Prasowaczka). Jego pracownia mieściła się przy ulicy La Boetie. Od 1904 mieszkał w Bateau-Lavoir przy ulicy Ravignan 13. Po tym okresie twórczość Picassa weszła w okres różowy, między innymi sceny z życia cyrkowców (Dziewczyna na kuli, Kuglarze, Toaleta, Rodzina arlekina). Od 1907 Picasso pod wpływem Paula Cézanne’a oraz sztuki iberyjskiej i afrykańskiej rozpoczął twórcze eksperymenty z geometryzacją i uproszczeniem formy, które dały początek kubizmowi (Panny z Awinionu, Portret Gertrudy Stein). W dalszym okresie po współpracy z Georgesem Brakiem skrystalizowały się zasady kubizmu analitycznego, hermetycznego i syntetycznego. Za manifest kubizmu uważana była premiera utworu scenicznego Parady do libretta Jean Cocteau, do którego muzykę napisał Erik Satie, a scenografię zaprojektował Picasso. Wystawiony został w 1917 przez „Balety Rosyjskie” Siergieja Diagilewa. Następne lata charakteryzowały ciągłe poszukiwania twórcze. Gdy wybuchła wojna domowa w Hiszpanii, opowiedział się po stronie republikańskiej, a w 1937 na zamówienie republikańskiego rządu Hiszpanii za 200 tys. peset namalował słynną Guernicę, obraz wystawiony w Pawilonie Hiszpanii na Wystawie Światowej w Paryżu. Okres II wojny światowej spędził w Paryżu, w 1944 wstąpił do Francuskiej Partii Komunistycznej, a po wojnie zaangażował się po stronie ruchów lewicowych i pokojowych. W 1946 wyjechał na Lazurowe Wybrzeże. W 1948 zamieszkał w Vallauris. W 1948 Picasso przyjechał do Polski, wziął udział w Światowym Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu, a także odwiedził Warszawę, gdzie podarował Muzeum Narodowemu swoją kolekcję ceramiki, rysunków i barwnych druków. Sygnatariusz apelu sztokholmskiego w 1950 roku. W 1950 roku otrzymał Międzynarodową Leninowską Nagrodę Pokoju (zwaną wówczas Nagrodą Stalinowską)[3]. W latach 40. malował obrazy antywojenne (Masakra w Korei, Wojna, Pokój). Okres twórczości powojennej Picassa jest bardzo bogaty, różnorodny i nie poddający się klasyfikacji. (źródło: Desa Unicum)
Literatura – por. Picasso w zbiorach polskich, katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Warszawie, Dorota Folga-Januszewska, Warszawa 1995, s. 43 (il.), poz. kat. 57; – por. Picasso w Polsce, red. Mieczysław Bibrowski, Kraków 1979, s. nlb. (il.), nr kat. 35; – por. Mieczysław Bibrowski, Towarzysz Picasso w Polsce, „Polityka” 1966, nr 4, s. 6 (il., jako akwaforta); – por. „Trybuna Ludu”, 28 I 1955 (il.)
